Istnieją narzędzia do obywatelskiego wyrażania swojego sprzeciwu (lub poparcia).
Co warto wiedzieć na początku aktywistycznej drogi? Oto parę podstawowych kwestii, przedstawionych z perspektywy osoby z kilkuletnim stażem.
1. Obszary działań obywatelskich
Obywatelskie zaangażowanie można podzielić na dwa główne obszary. Pierwszy z nich odnosi się do uczestnictwa w życiu publicznym, obejmując takie działania jak korzystanie z praw wyborczych (zarówno czynnych, jak i biernych), członkostwo w partiach politycznych oraz pełnienie funkcji publicznych. Drugi obszar dotyczy aktywności społecznej i działań podejmowanych na rzecz wspólnoty.
2. Najprostsze, co możesz zrobić, żeby mieć wpływ — idź na wybory.
W większości wyborów obywatele i obywatelki Polski mogą głosować zza granicy czy na urlopie w innym mieście. Przypomnę, że najbliższe wybory są 18 maja i wybieramy osobę na Urząd Prezydenta/tki RP. Już dziś zaplanuj ten dzień i sprawdź poprawność swoich danych w Centralnym Rejestrze Wyborców. Namów do głosowania 3 osoby, które nie są do tego przekonane. Sprawdzaj programy i działania różnych kandydatek i kandydatów — np. przystępne podsumowanie trwającej kampanii wyborczej, a także quizy i porównywarki poglądów znajdziesz na stronach mamprawowiedziec.pl oraz latarnikwyborczy.pl.
3. Jak dotrzeć do osób, które decydują?
Napisz do nich — możesz wysłać list np. do osób, na które oddałaś/oddałeś głos w wyborach. Możesz dołączyć do zorganizowanego maratonu — regularne akcje pisania listów o zasięgu krajowym lub międzynarodowym organizuje m.in. Amnesty International. Możesz też zorganizować własną akcję pisania listów lub maili. Warto przygotować wcześniej i udostępnić wzór treści takiego listu, który osoba pisząca może zmodyfikować lub uzupełnić o swoje postulaty.
Czasem spotkania twarzą w twarz mogą okazać się skuteczniejsze. Oto kilka propozycji, gdzie możesz spotkać osoby wybrane w wyborach na funkcje publiczne:
Dyżury polityczne: każda osoba polityczna, od Senatorki RP do Radnego Dzielnicy, ma wyznaczone godziny i miejsca przyjmowania interesariuszy.
Skontaktuj się ze sztabem / biurem danej osoby, aby uzyskać odpowiedzi na swoje pytania. Sposób szczególnie skuteczny w okresie przedwyborczym. Nie bój się drążyć tematu, aby dojść do konkretnej odpowiedzi. Osoby wybrane przez nas — obywatelki i obywateli — mają reprezentować nasze sprawy.
Debaty i rozmowy: weź udział w spotkaniu otwartym organizowanym np. przez organizacje monitorujące działania polityczne. Śledź kalendarze spotkań osób publicznych, partii, komisji i innych organów, które zajmują się Twoim tematem.
Możesz też sam_ zorganizować takie spotkanie.
Wykorzystuj social media: wywołuj osoby polityczne do odpowiedzi przez wzmianki i oznaczenia na portalach takich jak X (Twitter), zyskujący popularność Bluesky (odpowiednik X). Wiele polityczek i polityków jest aktywnych na Facebooku, Instagramie czy TikToku.
4. Jak wyrazić swój sprzeciw spontanicznie
Za Konstytucją RP, Art. 57. [Wolność zgromadzeń]
Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.
Jak się zabrać za organizację?
Temat i hasło przewodnie: powinno być jasne dla Twoich osób sojuszniczych oraz tych, które mają być odbiorcami wydarzenia.
Forma i miejsce: wybierz je adekwatnie do grupy sojuszniczej i odbiorczej. Zastanów się, gdzie Twoja akcja zostanie zauważona i będzie miała największy wpływ.
Zadbaj o bezpieczeństwo: Warto zgłosić zgromadzenie do miejskiego centrum zarządzania kryzysowego, szczególnie jeśli organizujesz je z wyprzedzeniem większym niż 48h.
Manifest /apel w internecie: Możesz wykorzystać media społecznościowe do publikacji materiału z Twoim sprzeciwem. Aby zwiększyć zasięg materiału, poproś o podpisanie apelu inne organizacje i osoby publiczne.
5. Jak doprowadzić do systemowej zmiany
Możemy mieć wpływ na prawo i jego kształt. Aby być na bieżąco ze wszystkim, co się dzieje w polityce potrzeba sporo czasu i zaangażowania — dlatego warto wyszukać i obserwować inne organizacje, a także łączyć się w sieci i koalicje na rzecz sprawy. Aby otrzymać aktualne i rzetelne informacje, warto skorzystać z prawa dostępu do informacji publicznej.
Propozycje działań, które możesz podjąć:
Weź udział w konsultacjach: społecznych, obywatelskich, w wysłuchaniach publicznych. Możesz zapisać się jako organizacja lub osoba prywatna. Śledź strony rządowe (np. konkretnych komisji sejmowych czy ministerstw w danym temacie), serwisy informacyjne, które udostępniają wiadomości o planowanych spotkaniach.
Zbiórki podpisów: możesz przygotować własną inicjatywę lub połączyć siły z innymi osobami / organizacjami. Na początku aktywistycznej drogi warto zaangażować się w akcję bardziej doświadczonego podmiotu i zdobyć trochę wprawy. Przygotowanie skutecznej petycji / projektu / inicjatywy czy innych form oddolnych ma, moim zdaniem, wysoki próg wejścia dla osoby, która nie jest biegła w prawie. Tutaj same dobre chęci nie wystarczą — co możesz zrobić sam/sama?
Trwające kampanie i zbiórki: dla organizatorów/ek Twoje oddolne zaangażowanie będzie ogromną wartością. Podczas głośnej zbiórki zbierania podpisów pod obywatelskim projektem ustawy „STOP ŁAŃCUCHOM, PSEUDOHODOWLOM I BEZDOMNOŚCI ZWIERZĄT” w 2024, w wyniku oddolnego ruszenia, liczne sympatyzujące podmioty (np. lokale gastronomiczne i usługowe, osoby prywatne) masowo odbywało szkolenie RODO (online), aby zostać punktem zbiórki podpisów. Dzięki pospolitemu ruszeniu udało się zebrać ponad 500 tysięcy podpisów na wymagane 100 tysięcy. Akcja na rzecz zwierząt dostała mocny mandat społeczny i projekt trafił do Sejmu.
Konsekwencje zaangażowania: czyli o czym chciałabym wiedzieć przed zaangażowaniem się w aktywizm
- Aktywizm ma swoje ryzyka. Po pierwsze — wypalenia. Publiczne wygłaszanie swoich opinii, czasem budzących kontrowersje w różnych grupach społecznych, może być trudne. Trzeba liczyć się z tym, że nie wszyscy będą Cię “lubić”. Możesz usłyszeć o sobie najgorsze rzeczy, zdarza się, że ktoś zostanie opluty, a nawet pobity lub skrzywdzony w inny sposób. Nie piszę tego po to, żeby straszyć — ale warto wiedzieć, że jest też ta ciemna strona i należy zachować czujność. Ale aktywizm to też ścieżka prowadząca do nowych relacji — pełnych wspólnej pasji i ogromnej satysfakcji, gdy uda się coś zmienić na lepsze.
- Aktywizm to sztafeta. Nie maraton, ani sprint. Łatwiej i skuteczniej jest działać w zespole. Warto szczególnie dbać o swoje wzajemne bezpieczeństwo, komunikację i zdrowy podział zadań adekwatny do zasobów.
- Dbaj o swoje bezpieczeństwo! Jeśli czujesz, że w związku z organizowanym wydarzenia coś może uderzyć w Twoje dobra osobiste lub wiesz o planowanych aktach wandalizmu i przemocy, poproś o ochronę policyjną, np. kontaktując się z najbliższym komisariatem.
- Współpracuj z innymi osobami. Poszukaj osób sojuszniczych. Być może w temacie, w którym działasz, istnieje już sieć organizacji pozarządowych — umów się na spotkanie i zobacz, co możesz z nimi zdziałać. Może dołączysz do ich akcji, a może pożyczysz niezbędny sprzęt do przeprowadzenia własnej.
- Korzystaj z pomocy niezależnych podmiotów rzeczniczych i superwizji (psychologa), szczególnie gdy czujesz spadek samopoczucia i motywacji, masz problemy w związku ze swoją działalnością lub spotykasz się z prześladowaniem — czy to ze strony innych osób, czy np. władz i administracji publicznej. Nie jesteś sam_!
- Rozważ problem z różnych stron. Co warto, co trzeba, a co się opłaca zrobić, aby osiągnąć efekt? Nie polegaj na stereotypach — przeczytaj badania lub raporty opowiadające o skuteczności różnych rodzajach aktywizmu. Szukaj form, które będą w zgodzie z Tobą, bo spędzisz nad tematem sporo czasu.
- Zawsze weryfikuj informacje w kilku rzetelnych źródłach. Zgłaszaj hejt, fake newsy i przemoc w internecie. Pracuj nad asertywnością, pewnością siebie, aby skutecznie pilnować swoich granic.
- Od czasu do czasu zrób sobie przerwę. Daj się przewietrzyć głowie. Odpocznij od natłoku informacji. Raz na jakiś czas zweryfikuj swoje poglądy i spróbuj zrozumieć perspektywę drugiej strony.
