Narcyza Żmichowska — pisarka i poetka

Narcyza Kazimiera Józefa Żmichowska urodziła się w 1819 roku w Warszawie w niezamożnej rodzinie ziemiańskiej. Jak wiadomo, XIX wiek nie był łaskawy dla kobiet. Nie miały prawa głosu, nie mogły studiować na uniwersytetach, a ich życie było w dużej mierze podporządkowane ojcom i mężom. Edukacja ograniczała się głównie do nauki prowadzenia domu i dobrych manier. Młoda Narcyza uczęszczała do podobnej szkoły, a później została guwernantką i nauczycielką. Nauczanie młodych ludzi, a w szczególności dziewcząt, stało się dla Żmichowskiej czymś więcej niż tylko pracą – stało się jej życiowym powołaniem. Z czasem Żmichowska nie tylko nauczała, ale także opracowała własny system pedagogiczny i podstawę programową nauczania dziewcząt, zachęcający je do niezależności i samodzielnego myślenia. Wierzyła w to, co wyraziła w swoich słowach:

„Uczcie się, jeśli możecie; umiejcie, jeśli potraficie i myślcie o tym, żebyście same sobie wystarczyły, bo w razie potrzeby nikt na was z opieką i wsparciem nie czeka”.

Zaproponowała dwa kierunki edukacji dla kobiet: praktyczny, dla tych, które chciały pełnić rolę żony i matki, oraz naukowy, umożliwiający rozwój kariery. Obie ścieżki miały na celu wychowanie kobiet samodzielnych, myślących i patriotycznych, z silnym poczuciem siostrzeństwa. Po powrocie do kraju z Paryża, gdzie prowadziła na tamte czasy iście nowoczesne życie, zgromadziła wokół siebie grupę młodych kobiet, które pragnęły czegoś więcej niż tylko życia podporządkowanego tradycyjnym rolom.  Nazwała je „entuzjastkami”. Wcześniej niż termin „siostrzeństwo” używała słowa „posiestrzenie”, czyli wyraz solidarności i wsparcia między kobietami. Koło Entuzjastek uznaje się za pierwszy polski ruch feministyczny.

Justyna Budzińska-Tylicka — feministka, lekarka, polityczka

Urodzona w 1867 w Suwałkach w wielodzietnej rodzinie o patriotycznych tradycjach. W 1892 jako jedna z pierwszych Polek rozpoczęła studia medyczne w Paryżu, o których pisała w ten sposób: 

„Medycyna daje kobiecie nie tylko chleb w rękę, ale i moralne zadowolenie produkowania swej wiedzy i przynoszenia społecznej korzyści, i realne rezultaty ciężkiej swej pracy”. 

W 1905 roku Justyna wraz z rodziną wróciła do Polski. Swoją pracę zawodową łączyła z działalnością społeczną na rzecz prawnej oraz medycznej ochrony macierzyństwa, zwalczania alkoholizmu i biedy. Polska w tamtym czasie była niezwykle zróżnicowana pod względem ekonomicznym i społecznym. Skutkiem była ogromna skrajność między inteligencją w dużych miastach i ubóstwem na wsiach.  

Dlatego działania Justyny Budzińskiej-Tylickiej stały się tak ważne. Była wybitną lekarką i działaczką na rzecz kobiet. W 1926 roku ufundowała Zrzeszenie Lekarek Polskich, którego sama została wiceprezeską. Pięć lat później założyła w Warszawie pierwszą w Polsce klinikę świadomego macierzyństwa, które stało się pionierską inicjatywą w zakresie edukacji zdrowotnej i kontroli urodzin. Zaznaczę, że w tym okresie antykoncepcja była praktycznie niedostępna, a aborcja surowo karana (w 1932 roku doszło do pierwszej zmiany w kodeksie karnym, która pozwalała na usunięcie ciąży tylko w przypadku zagrożenia życia matki lub gdy ciąża była wynikiem gwałtu). 

Była również aktywistką Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich, a w latach 1916−1921 pełniła funkcję prezesa Warszawskiego Klubu Wioślarek, pierwszego takiego klubu sportowego dla kobiet na ziemiach polskich! W 1919 roku współtworzyła Klub Polityczny Kobiet Postępowych, dążąc do większej reprezentacji kobiet w polityce. W 1919 roku do Sejmu Ustawodawczego wybrano 8 kobiet na 442 posłów.

W 1927 roku została przewodniczącą Małej Ententy Kobiet, organizacji promującej współpracę kobiet w Europie Środkowo-Wschodniej. Później działała także w Poradni Świadomego Macierzyństwa, którą założyli Tadeusz Boy-Żeleński i Irena Krzywicka, gdzie doradzała kobietom w sprawach antykoncepcji i planowania rodziny. Dziś wydawać by się mogło, że takie działanie było konieczne i naturalnym krokiem naprzód, wtedy jednak uznano je za nieprzyzwoite i placówkę po czasie zamknięto. 

Madame Duval — opiekunka społeczna

Julie Duval, znana również jako Julia Lachowicz-Duval, była Polką, która urodziła się w 1875 r. we Lwowie. Osiedliła się we Francji (wyszła za mąż za Maurice’a Laguirande-Duvala) i pełniła rolę opiekunki społecznej dla polskich emigrantek zarobkowych w latach 1929–1936. Chłopki masowo emigrowały za granicę, licząc na poprawę sytuacji życiowej. W okresie międzywojennym z kraju wyjechało około 600 tys. osób, z czego ok. 180 tys. osób to były kobiety. Trafiały one do francuskich domów, często zatrudniając się jako służące w gospodarstwach rolnych. Większość z nich pracowała ponad swoje siły oraz doświadczała przemocy psychicznej, fizycznej bądź seksualnej. Mimo chęci powrót do kraju równał się z karą finansową za rozwiązanie kontraktu, najczęściej podpisywanego na rok.

W archiwum w Tours zachowało się około 1300 listów od Polek, które zwracały się o pomoc do Julie Duval, nazywając ją „dobrodziejką”, „derektorką” lub „aniołem stróżem”. Kobieta, jako opiekunka społeczna, starała się monitorować warunki ich zatrudnienia i oferować wsparcie. Znajomość języka francuskiego pozwalała jej na pośredniczenie w kontaktach z miejscowymi lekarzami oraz pisanie listów w imieniu swoich podopiecznych. W samym 1934 roku sprawowała opiekę nad około 900 Polkami. Zdarzało się nawet, że sama madame Duval odwiedzała podopieczne w szpitalach lub osobiście konfrontowała się z ich pracodawcami.

Działalność jej była kluczowa dla wielu Polek, które na obczyźnie zmagały się z licznymi problemami, od ciężkich warunków pracy po izolację społeczną. Wyobraźmy sobie ulgę samotnej emigrantki, nieznającej języka i kultury obcego kraju, gdy otrzymywała list – czasem z informacją, gdzie wyspowiadać się po polsku, gdzie jest Polonia, a czasem po prostu z polską książką.

Bibliografia
https://culture.pl/pl/tworca/narcyza-zmichowska
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/09/26/narcyza-zmichowska-biografia/
https://nauka.tvp.pl/76154889/justyna-budzinskatylicka-pionierka-swiadomego-macierzynstwa
https://dzieje.pl/aktualnosci/sejm-ustawodawczy-kobiet?utm_source=chatgpt.com
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2024/06/30/polskie-chlopki-we-francji/
https://www.polskieradio.pl/8/3669/Artykul/1431202,Polki-na-obczyznie-pisaly-do-Pani-Duval