Chodzi o uświadomienie młodym ludziom ich roli jako obywateli w różnych wspólnotach – lokalnej, krajowej i międzynarodowej. Materiał ma być podzielony na pięć tematycznych obszarów, co ma pomóc zrozumieć zjawiska zachodzące w tych wspólnotach i angażować się w działania obywatelskie. Będą uczyć się o prawach człowieka, ochronie środowiska, prawach konsumentów oraz systemie podatkowym.
Program ma kłaść nacisk na praktyczność i umiejętności: weryfikowanie informacji, formułowanie i wyrażanie opinii, a także rozwiązywanie problemów. Przewidziano realizację projektów edukacyjnych oraz działań obywatelskich, co ma umożliwić uczniom praktyczne zaangażowanie.
Edukacja obywatelska będzie nauczana w klasie drugiej i trzeciej liceum oraz technikum, a także w szkołach branżowych. Jak podkreśla Witkowski, uwzględniona ma zostać współpraca z organizacjami pozarządowymi, co ma na celu otwarcie szkoły na świat zewnętrzny.
Ekspertami od edukacji obywatelskiej są ludzie z NGO! Mamy brać udział w przygotowywaniu materiałów i scenariuszy zajęć. Możemy również pomagać w organizacji działań obywatelskich i projektów edukacyjnych, co wzbogaci praktyczny wymiar nauki. W ten sposób uczniowie będą uczyć się analizować informacje z różnych źródeł, co przyczyni się do ich aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
Alina Kotkiewicz, prezeska Stowarzyszenia EDUQ
Edukacja obywatelska to przede wszystkim uzupełnianie formalnego nauczania o działania praktyczne, które kształtują kompetencje młodzieży, przygotowując ich do pełnienia roli aktywnych obywateli i angażowania się w życie społeczne. Programy wspierają uczniów w rozwoju umiejętności takich jak współpraca, podejmowanie inicjatyw, odpowiedzialność za innych oraz rozwiązywanie problemów społecznych. Są nie tylko sposobem na przyswojenie wiedzy teoretycznej, ale też na bezpośrednie doświadczenie, jak funkcjonuje społeczeństwo obywatelskie oraz jak, jako jego członkowie, mogą mieć wpływ na zmiany w swoim otoczeniu.
Organizacje pozarządowe (NGO) odgrywają kluczową rolę we wspieraniu tej edukacji, ponieważ potrafią tworzyć atrakcyjne i angażujące formy nauki, które łatwo przemawiają do młodych ludzi. Mogą one oferować warsztaty, które rozwijają konkretne umiejętności, jak np. komunikacja, zarządzanie projektami czy krytyczne myślenie. Organizują także spotkania z ekspertami, które wprowadzają młodzież w tematykę społeczną, polityczną czy ekologiczną i pokazują różne aspekty działania na rzecz społeczności. Poprzez programy wolontariatu młodzi ludzie mają możliwość angażowania się w pomoc potrzebującym, co kształtuje w nich empatię i odpowiedzialność społeczną.
NGO-sy mogą również inicjować projekty społeczne na poziomie lokalnym, które aktywizują uczniów i uczą ich rozwiązywania problemów w ich własnym otoczeniu. Przykładem mogą być projekty dotyczące ochrony środowiska, działań na rzecz osób starszych, organizacji wydarzeń kulturalnych czy kampanii informacyjnych, które rozwijają umiejętności praktyczne i uczą współpracy oraz samodzielnego działania. Organizacje pozarządowe mogą także bezpośrednio wspierać szkoły i nauczycieli, dostarczając im specjalistyczne materiały edukacyjne oraz prowadząc szkolenia, które pomagają w profesjonalnym wdrażaniu edukacji obywatelskiej.
Tymi przesłankami kierowali się założyciele Stowarzyszenia EDUQ w 2008 r., którzy na bazie Szkolnego Klubu Wolontariusza powołali organizację pozarządową. Ich celem było stworzenie przestrzeni, która umożliwiłaby młodzieży aktywne zaangażowanie się w życie społeczne i rozwój kompetencji obywatelskich poza systemem formalnej edukacji.
Od samego początku EDUQ prowadziło programy aktywizacji obywatelskiej skierowane do uczniów, organizując warsztaty z wykorzystaniem metod edukacji pozaformalnej. Dzięki temu uczestnicy mogli uczyć się przez działanie, pracować w grupach projektowych, rozwijać umiejętności komunikacyjne, zarządzania czasem, współpracy, a także angażować się w sprawy istotne dla ich otoczenia. Organizacja oferowała również granty, które umożliwiały młodzieży realizację inicjatyw na rzecz szkoły i lokalnej społeczności, co pozwalało im nabywać doświadczenie w organizacji i zarządzaniu projektami oraz w praktyczny sposób wykorzystywać zdobytą wiedzę.
Dodatkowo EDUQ stwarzało możliwości uczestnictwa uczniów w międzynarodowych wymianach młodzieży w ramach programu Erasmus+, gdzie młodzież zdobywała kompetencje obywatelskie w kontekście międzynarodowym. Program ten pozwalał młodym ludziom na bezpośredni kontakt z rówieśnikami z innych krajów, co sprzyjało otwartości, tolerancji i zrozumieniu różnorodności kulturowej. Uczestnictwo w międzynarodowych projektach umożliwiało młodzieży wymianę doświadczeń, rozwój poczucia odpowiedzialności obywatelskiej, a także wzmacniało ich świadomość europejską i globalną.
Aleksandra Mońko, dyrektorka i psycholożka w Niepublicznej Szkole Podstawowej Montessori Latawiec, prezeska Stowarzyszenia Educational Cha(lle)nge.
Bardzo cieszę się, że edukacja obywatelska ma rozwijać sprawczość, poczucie wpływu, otwartość i szacunek względem innych, współpracę, empatię i solidarność oraz zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego młodych ludzi. Kompetencje te przydadzą im się nie tylko w kontekście zmian na rzecz lepszego społeczeństwa, ale także na ich własnej drodze życiowej. Życzyłabym sobie i nam, żeby każdy człowiek był wyposażony w taki pakiet! Nie uważam, że edukacja obywatelska jako przedmiot powinna pojawić się na wcześniejszych etapach edukacyjnych, bo dobrze działająca szkoła od najmłodszych lat ma szansę rozwijać podwaliny pod nią. Dziać się to może m.in. poprzez zaangażowanie osób uczniowskich w samorząd uczniowski, branie udziału w projektach społecznych czy wolontariacie, zdobywanie wiedzy na różnych przedmiotach (np. historii, WOSie, geografii, informatyce, biologii, edukacji dla bezpieczeństwa, języku polskim czy godzinie wychowawczej). Otwarta współpraca ze środowiskiem pozaszkolnym jest wpisana w podstawę programową edukacji obywatelskiej, więc organizacje pozarządowe będą miały co robić! Mogą edukować, angażować młodych ludzi (np. poprzez wolontariat) czy wspólnie z nimi realizować działania obywatelskie oraz projekty edukacyjne (badawcze lub społeczne) będące podstawą zaliczenia przedmiotu. Mam nadzieję, że założenia edukacji obywatelskiej przełożą się na działania i czeka nas nowy, owocny etap współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a szkołami!
Magdalena Trela, koordynatorka Europe Direct Gdańsk, Stowarzyszenie Morena
Współpraca szkół z organizacjami pozarządowymi (NGO) to strzał w dziesiątkę! Jako Europe Direct Gdańsk, prowadzący warsztaty i lekcje o tematyce unijnej, widzimy, że uczniowie i nauczyciele coraz chętniej sięgają po zajęcia, które wychodzą poza ramy tradycyjnych przedmiotów. Tematy takie jak zielona Unia, ABC UE czy możliwości wolontariatu, pracy i studiów za granicą stają się żywe i angażujące, kiedy są prowadzone w formie warsztatów. Pozwala to młodym na aktywne uczestnictwo, dyskusje i praktyczne ćwiczenia poprzez interakcję i spotkania z ekspertami lub zagranicznymi wolontariuszami (często po angielsku). Nasze działania, oparte na edukacji nieformalnej, dają uczniom szansę na rozwijanie umiejętności niezbędnych w dzisiejszym świecie, tj. współpraca, kreatywne myślenie, czy komunikacja. Uważamy, że wzmacnia to świadomość obywatelską i kulturową młodych ludzi, jednocześnie będąc dla nich odskocznią od tradycyjnych lekcji.
